Μονογονεϊκές οικογένειες - Δύο ρόλοι, ένα πρόσωπο

Οικογένεια: ένας θεσμός που κλείνει μέσα του αγάπη...

στοργή αλλά και αγωνία. Οι όροι της, απεριόριστοι· τα όριά της, οι γονείς. Τι συμβαίνει, όμως, όταν η οικογένεια, αντί για δύο γονείς, έχει μόνο έναν; Tο σχήμα της οικογένειας με ένα γονέα αλλάζει και η έννοιά της αποκτά άλλη δυναμική; H μορφή της οικογένειας με ένα γονέα είναι πιο ευάλωτη στον κοινωνικό αποκλεισμό; Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το 2001 στην Ευρωπαϊκή Ένωση των δεκαπέντε χωρών υπήρχαν 4,3 εκατομμύρια μονογονεϊκές οικογένειες, ενώ το φαινόμενο επεκτείνεται διαρκώς και έχει κάνει έντονη την παρουσία του και στη χώρα μας, αφού το ποσοστό των οικογενειών με ένα γονέα φτάνει στο 22% του συνόλου των οικογενειών (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, 2001), δηλαδή, μία στις πέντε οικογένειες είναι μονογονεϊκή, χωρίς να καταγράφονται εκείνες που φιλοξενούνται σε σπίτια γονέων ή συγγενών. Αυτό το κοινωνικό φαινόμενο ενός γονέα που μεγαλώνει το παιδί του μόνος του δεν είναι σημερινό, συνέβαινε και κατά το παρελθόν, αλλά για διαφορετικούς κοινωνικο-οικονομικούς λόγους – πρόωρος θάνατος από πολέμους, ασθέ νειες, μετανάστευση ή εγκατάλειψη. Ωστόσο, η μονογονεϊκή οικογένεια, με τη σημερινή της μορφή, έχει διαφορετικές κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις για τα ίδια τα μέλη της και, φυσικά, τα αίτια της δημιουργίας τους είναι διαφορετικά. Η κοινωνική απελευθέρωση της γυναίκας, η πρόσβασή της σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης κι η δυναμική παρουσία της στην αγορά εργασίας άλλαξαν τη μορφή της παραδοσιακής οικογένειας. Έτσι, σήμερα πολλές γυναίκες νιώθουν την ανάγκη να φέρουν στον κόσμο και να μεγαλώσουν ένα παιδί χωρίς την ανδρική φιγούρα. Τα τελευταία τριά ντα χρόνια έχει τετραπλασιαστεί ο αριθμός των διαζυγίων, έχει μειωθεί κατά 23% ο αριθμός των γάμων κι έχει τετραπλασιαστεί ο αριθμός των γεννήσεων εκτός γάμου. Προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μόνοι γονείς Ένας γονέας που μεγαλώνει μόνος το παιδί του είναι επιφορτισμένος με πολλαπλές ευθύνες και διττούς ρόλους. Έχει να αντιμετωπίσει και το γεγονός του κοινωνικού αποκλεισμού από πολλούς ανθρώπους που θεωρούν τη μονογονεϊκή οικογένεια δυσλειτουργική. Συχνά, όταν ο ίδιος δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να στηρίξει την οικογένειά του, καθώς στερείται κι αυτός συναισθηματικής υποστήριξης, βιώνει πιο έντονα φόβο, άγχος, ανασφάλεια και απόγνωση να ανταποκριθεί στην καθημερινότητα. Όπως αναφέρει μητέρα μονογονεϊκής οικογένειας, «όταν αποφασίζεις να φέρεις στον κόσμο ένα παιδί μόνη, το μόνο που δεν φαντάζεσαι είναι ότι λίγα χρόνια μετά θα σε κάνουν να τρέμεις για την τύχη του». Άλλωστε, μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που ζουν σε μονογονεϊκές οικογένειες έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να διαβιούν κάτω απ’ το όριο της φτώχειας συγκριτικά μ’ εκείνα των οικογενειών με δύο γονείς. Άλλο σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο μόνος γονέας είναι ο κίνδυνος να ταυτιστεί το παιδί με το γονέα και να εγκλωβιστεί σε έναν κόσμο που δεν αφήνει χώρο για άλλα άτομα. Αποτέλεσμα είναι η δημιουργία μιας συναισθηματικής σχέσης με έντονα χαρακτηριστικά σε διάρκεια και ένταση, όπου αντίστοιχα ο γονέας προσκολλάται στο παιδί και αναπτύσσει μια σχέση εξάρτησης και ταύτισης μαζί του. Οι μητέρες, ειδικότερα, γίνονται πιο κτητικές, άκαμπτες στη συμπεριφορά τους απέναντι στα παιδιά τους. Με αυτό τον τρόπο δεν προάγονται η ωρίμαση του παιδιού και η δημιουργία ατομικής ταυτότητας, με συνέπεια την ψυχική διαταραχή του γονέα για την ανικανότητα της διαπαιδαγώγησης του παιδιού. Η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού με ένα γονέα Από ψυχολογική άποψη, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις παιδιών που, μεγαλώνοντας με ένα μόνο γονέα, αναλαμβάνουν το ρόλο του συζύγου, του υποστηρικτή, με στόχο να προστατεύσουν το γονέα τους από ενδεχόμενα καταθλιπτικά συναισθήματα. Στην περίπτωση που ο γονέας είναι αδύναμος, το παιδί συχνά παίζει ρόλο γονέα, δηλαδή αναλαμβάνει την υποχρέωση να φροντίζει το γονέα του και τότε γίνεται «γο νέας του γονέα του». Πρόκειται για το «σύνδρομο της γονεοποίησης» («parentification»). Επίσης, τα παιδιά, για να μπορέσουν να ξεπεράσουν αυτή την κατάσταση, ενδέχεται να ψάξουν το γονεϊκό τους πρότυπο είτε σε κάποιο καθηγητή είτε σ’ ένα φίλο της μητέρας ή του πατέρα είτε στον πατέρα ή στη μητέρα κάποιου φίλου τους, που θα τους επιτρέψει να διατηρήσουν την ψυχική τους σταθερότητα, γεφυρώνοντας έτσι τα κενά της απου σίας του δικού τους γονέα. Αναφορικά με την περίπτωση των διαζευγμένων μονογονεϊκών οικογενειών, όπου ο πατέρας έχει μικρή έως και μηδαμινή παρουσία στη ζωή του, ο Dr. Horst Petri υποστηρίζει χαρακτηριστικά: «Ενώ στις περιπτώσεις της απώλειας και της έλλειψης του πατέρα η θλίψη μπορεί κάποτε να λάβει τέλος και να ανοιχτούν καινούριοι ορίζοντες, στην περίπτωση της απουσίας του πατέρα τα έντονα συναισθήματα δεν κοπάζουν ποτέ». Αντιμετώπιση κοινωνικού και ψυχικού αποκλεισμού των μόνων γονέων Ο κοινωνικός αποκλεισμός των μονογονεϊκών οικογενειών, ακόμα και συγκαλυμμένος κάτω από την αμήχανη στάση του κράτους, κάνει τον αριθμό των παιδιών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας στην Ελλάδα να είναι διπλάσιος στις μονογονεϊκές οικογένειες, ενώ τα παιδιά πέφτουν θύματα του κοινωνικού ρατσισμού και της απόρριψης από την κοινωνία. Η υγιής ψυχική εξέλιξη των παιδιών της μονογονεϊκής οικογένειας εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από: • τη σταθερή οικονομική κατάσταση του γονέα· • την ικανότητά του να καλύψει τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού· • τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού του χωρίς τον υπερπροστατευτισμό, διότι αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε εκδήλωση εξαρτημένης και παθητικής συμπεριφοράς του παιδιού· • το γεγονός ότι τα σταθερά όρια που θα θέσει ο γονέας και οι προσδοκίες για το παιδί του θα πρέπει να βρίσκονται σε συνέπεια με την ειλικρινή επικοινωνία, την εκδήλωση αγάπης και τρυφερότητας, έτσι ώστε το παιδί να μην αναπτύξει προβλήματα ταύτισης, αναξιότητας και μειονεξίας· • τη στήριξη των μελών της μονογονεϊκής οικογένειας από φιλικά και συγγενικά πρόσωπα, η οποία κρίνεται από σημαντική έως απαραίτητη, καθώς και τη συμμετοχή του γονέα σε κοινές δραστηριότητες. Χρήσιμες συμβουλές Η ζωή για τους γονείς που μεγαλώνουν μόνοι τα παιδιά τους είναι σίγουρα πιο δύσκολη από αυτή των οικογενειών με δύο γονείς, όμως κάποια tips μπορούν να διευκολύνουν τη σχέση με το παιδί τους: • Να υπενθυμίζετε στο παιδί ότι είναι το σημαντικότερο πρόσωπο στη ζωή σας. • Να προσπαθείτε να ικανοποιείτε και τις δικές σας ανάγκες, καθώς, εάν αισθάνεστε εσείς καλά, αυτό μεταδίδεται και στο παιδί σας. • Να ζητάτε βοήθεια από φίλους και από την ευρύτερη οικογένειά σας. Τα παιδιά θέλουν να αισθάνονται ότι είναι μέλη και έχουν τη στήριξη της ευρύτερης οικογένειας. • Να αφιερώνετε χρόνο για να συζητάτε με το παιδί σας και να το ενθαρρύνετε να μοιράζεται μαζί σας τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Να μην κρύβετε τη θλίψη σας· τα παιδιά καταλαβαίνουν τα συναισθήματα των γονέων τους. Η οικογένεια, ανεξάρτητα από τη δομή της, εξακολουθεί να διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην κοινωνική και συναισθηματική εξέλιξη του ατόμου. Όσο κι αν μιλάμε για απομυθοποίηση, ανάπτυξη και αντικατάσταση της παραδοσιακής οικογένειας από διαφορετικές δομές, όπως τις μονογονεϊκές, αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι τα παιδιά να μεγαλώνουν με αγάπη και φροντίδα, καθώς αυτά θα είναι οι δημιουργοί μιας κοινωνίας «αγγέλων» ή «δαιμόνων» και το μόνο βέβαιο είναι πως οι γονείς τους θα είναι οι μόνοι ηθικοί αυτουργοί!  Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Επίκαιρα" στις 15/12/11 των Φραντζέσκας Καραγιάννη, Βέρας Αθανασίου, Μανουσίας Κυπραίου